نرگس کیانی: دوم آبان ۱۴۰۱ وقتی دفتر موسیقی اعلام کرد در نیم سال نخست، ۸۸۶ عنوان کنسرت با ۲۰۶۸ اجرا، از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مجوز گرفته‌اند، کسی تصور نمی‌کرد نیم سال دوم تا اسفندماه، بدون استقبال اهالی موسیقی از برگزاری کنسرت بگذرد. آمار برگزاری کنسرت در شش‌ماه اول سال ۱۴۰۱ در شرایطی اعلام شد که در پی اتفاقات آن روزها و شب‌های ایران، از آغاز شش ماهه دوم، صدایی جز نُتِ سکوت از هنرمندان شنیده نشد.
اهالی موسیقی در تمام آن روزها با معضلی مدام روبه‌رو بودند؛ نان از کجا بر سر سفره ببرند وقتی تنها راه امرار معاش‌شان برگزاری کنسرت است؟ در کنار این بیکاری دنباله‌دار مسئله دیگری هم مطرح بود؛ تعدادی از آنها زندانی شدند، تعدادی آزاد شدند و تعدادی دیگر هنوز در زندانند. در شش‌ماهه دوم اگرچه خبری از برگزاری کنسرت به روال سابق نبود اما خبرها بسیار بود؛ از گرمی گرفتن شروین حاجی‌پور تا «نقطه عطف تاریخ موسیقی ایران» خوانده‌شدن کنسرت زانکو به خاطر پیش‌قدمی‌اش در رفتن روی صحنه. از برگزاری ناگهانی و غیرمرقبه جشنواره موسیقی نواحی در گرگان به جای کرمان تا بی‌خبری طولانی‌مدت از جشنواره موسیقی جوان که نه خودش برگزار شد و نه خبر به تعویق افتادنش اعلام.
گرمی شروین حاجی‌پور
نمی‌توان به سال ۱۴۰۱ فکر کرد و آن‌چه را از ۲۵ شهریور به این سو رخ داد نادیده گرفت. به همین سیاق، نمی‌توان به آن‌چه بر موسیقی ایران در سال ۱۴۰۱ گذشت فکر کرد و شروین حاجی‌پور را نادیده گرفت. «برای» بارها و بارها شنیده شد و سرانجام ۱۷ بهمن ۱۴۰۱ وقتی نام برندگان جایزه گرمی ۲۰۲۳ اعلام شد نام یک ایرانی هم در میان برگزیدگان بود برای جایزه‌ای که به تازگی تاسیس شده بود. در این مراسم شروین حاجی‌پور از ایران با آهنگ «برای» به‌عنوان برنده جایزه جدید بهترین آهنگ برای تغییر اجتماعی معرفی شد.
خبرساز شدن منع ورود علیرضا قربانی به آمریکا
۱۲ فروردین ۱۴۰۱، طی یک جریان پرحاشیه خبری، اعلام شد علیرضا قربانی که قرار بود در یک رویداد نوروزی در آمریکا روی صحنه برود، پس از یک بازجویی چهارساعته، موفق به حضور در آمریکا نشده و در نهایت سینا سرلک که در آمریکا اقامت دارد به جای او روی صحنه رفته است. قربانی پس از سروصدای رسانه‌ای درباره این اتفاق، با انتشار ویدئویی توضیح داد که به جهت قواعد و قوانینی که وجود داشت اجازه حرکت از بخش پاسپورت کنترل به بعد را به او ندادند و اعلام کردند که اجازه ورود به خاک آمریکا با این ویزا وجود ندارد.
او در توضیح علت این اتفاق با اشاره به این که این تنها نکته‌ای است که به ذهنش می‌رسد، گفت: «دفتر حقوقی و وکالت بنده در آمریکا پیگیر این هستند که دلیل را به صورت قانونی هم از کنسولگری و هم بخش فرودگاه تورنتو دریافت کنند. اما آن‌چه که به ذهن این عزیزان می‌رسد، این است که از سال ۲۰۱۹ به بعد قانونی تصویب شده که شامل همه افراد می‌شود. یعنی هر کسی مانند بنده که دو سال از ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۱ در سپاه به عنوان سرباز حضور داشتم از دریافت ویزای آمریکا منع می‌شوند و این قانون به صورت عمومی است و شامل همه افراد می‌شود.»
خواننده دیگری که تا لبه این عدم صدور ویزا پیش رفت همایون شجریان بود. شهریور ۱۴۰۱ بود که همایون شجریان اعلام کرد زمان برگزاری کنسرت‌های کانادایش، به دلیل آماده نشدن ویزای تعدادی از اعضای ارکستر «سیاوش» به ماه ژانویه تغییر کرده است. او پیش‌تر اعلام کرده بود که قرار است از ۱۱ تا ۲۰ شهریور (دوم تا ۱۱ سپتامبر) در شهرهای تورنتو، مونترال، ونکوور و کلگری روی صحنه برود ولی یک روز پیش از آغاز این کنسرت‌ها، از تغییر زمان برگزاری آنها خبر داد. با این حال این هنرمند فردای همان روز خبر داد که کنسرت‌های ونکوور در روزهای نهم و دهم سپتامبر و کلگری در روز یازدهم سپتامبر برگزار می‌شود. البته که شجریان پس از برگزاری چند کنسرت در خارج از کشور، سایر اجراهای خود در خارج از ایران را به دلیل حوادث داخلی لغو کرد.
تمدید مدام کنسرت شجریان
همایون شجریان اردیبهشت ۱۴۰۱ از آخرین آلبوم خود «گاهِ فراموشی» با همکاری فردین خلعتبری طی یک رویداد خبری رونمایی و اعلام کرد قرار است تیرماه در تهران کنسرت برگزار کند و تلاش می‌کند مشکلی به مشکلات مردم اضافه نکند و حداقل قیمت را در نظر بگیرد. در همین راستا این خواننده چندی بعد اعلام کرد که در پنج شب از اجرای خود در تیرماه برای امکان حضور بیشتر علاقه‌مندان، کمینه بهای بلیط در نظر گرفته شده و جایگاه VIP جهت اهدا به دانشجویان اختصاص داده شده است. شجریان به وعده خود عمل کرد و با وجود این که در ابتدا از اول تیرماه تنها پنج شب را برای کنسرت خود در نظر گرفته بود، در چندین نوبت دیگر و تا ابتدای مرداد روی صحنه رفت تا در نهایت و در میان استقبال مدام ۳۰ اجرا را در تهران روی صحنه برده باشد.
لغو چند کنسرت
در آستانه فرا رسیدن ایام ماه محرم ۱۴۰۱ لغو چند کنسرت حاشیه‌ساز شد؛ کنسرت‌هایی که به جز یک نمونه باقی دارای مجوز از وزارت ارشاد بودند. ماجرای توقف کنسرت‌ها این‌گونه آغاز شد؛ سیروان خسروی از لغو اجراهای خود در خوزستان خبر داد، کنسرت‌هایی که مجوز آنها از طرف ارشاد صادر شده بود اما سازمان تأمین استان بدون داشتن دلیل قانع‌کننده دستور لغو این کنسرت‌ها را داده بود. پس از این ماجرا در همان روزها کنسرت سهراب پاکزاد هم در خوزستان به دستور سازمان تأمین استان لغو شد. اما ماجرا لغوی کنسرت‌ها حتی به تهران هم کشیده شد و اجرای تقریبا خصوصی گروه «کماکان» در اواسط کار به دلیل ممانعت حراست محل برگزاری از ادامه باز ماند. لغو کنسرت‌ها در نیمه اول سال تا همین‌جا مسکوت ماند و از آنجا که تا اسفند کنسرتی برگزار نشد، شاهد لغوی هم نبودیم. هرچند در ماه پایانی سال که برگزاری کنسرت‌ها از سر گرفته شده بود، در برخی استان‌ها برخوردهایی سلیقه‌ای در قبال برگزاری کنسرت دیده و کنسرت‌هایی در استان فارس لغو شدند.
رویدادی که از فرط «بی‌خبری»، «خبرساز» شد
رویداد دیگری که این بار از «بی‌خبری» تبدیل به فرآیندی خبرساز شد، عدم برگزاری شانزدهمین جشنواره موسیقی جوان بود. جشنواره‌ای به عنوان یکی از مهم‌ترین رویدادهای موسیقایی چند سال اخیر در جهت کشف و حمایت از استعدادهای نوجوان و جوان موسیقی. این جشنواره علی‌رغم طی کردن فرآیند انتخاب دبیر و انتشار فراخوان، تمدید فراخوان و کارشناسی آثار رسیده به دبیرخانه، سرانجام در سال ۱۴۰۱ برگزار نشد.
خرداد ۱۴۰۱ بود که محمود سالاری، معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حکمی حمیدرضا اردلان را به عنوان دبیر شانزدهمین جشنواره موسیقی جوان منصوب کرد. انتصابی که پس از حضور چند ساله هومان اسعدی به عنوان یکی از شناخته‌ترین و بی‌حاشیه‌ترین هنرمندان و پژوهشگران موسیقی که با دعوت از بزرگان درجه یک و ممتاز، سطح علمی این رویداد موسیقایی را افزایش چشمگیری داد، عجیب به نظر می‌آمد.
:
علیرضا قربانی: اینکه در فرودگاه تورنتو بازداشت شدم، دروغ است
کنسرت همایون شجریان با یاد پدر
فراخوان شرکت در شانزدهمین جشنواره ملی موسیقی جوان اوایل مرداد منتشر شد. براساس آن‌چه در مقدمه فراخوان آمده بود، تاریخ دقیق برگزاری جشنواره مشخص نبود. بیستم شهریور مرحله اول ثبت نام شانزدهمین جشنواره ملی موسیقی جوان میسر شد و علاقه‌مندان می‌توانستند بعد از مطالعه فراخوان و ضبط آثار خود به‌صورت تصویری، به سامانه بامک (بانک اطلاعات موسیقی کشور) مراجعه و تا روز هفتم مهر ثبت‌نام خود را انجام دهند. زمان ارسال آثار به این دوره از جشنواره تا پایان وقت اداری شنبه ۱۶ مهر تمدید شد.
«خبر تمدید» آخرین خبر ارسال شده از سوی انجمن موسیقی ایران به عنوان متولی اجرایی برگزاری جشنواره موسیقی جوان از این رویداد بود و پس از آن به نظر آمد با توجه به اتفاقات شش‌ماهه دوم سال ۱۴۰۱، مسئولان برگزاری جشنواره، در سکوت خبری، تصمیمی دیگر اتخاذ کرده‌اند. تصمیمی که در نهایت منجر به برگزار نشدن این رویداد موسیقایی در سال ۱۴۰۱ شد.
برگزاری جشنواره موسیقی نواحی در گرگان
پانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی قرار بود از ۲۳ تا ۲۷ آبان در شهر گرگان برگزار شود اما تا عصر دوشنبه ۲۳ آبان هیچ خبری از اسامی شرکت‌کنندگان آن نبود و هنوز جدولش هم منتشر نشده بود. تنها خبرهای منتشرشده در مورد این رویداد تا آن زمان سه پیام تبریک بود و یک خبر از یکی از نشست‌های پژوهشی‌اش. پیام‌های تبریکی از جانب محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، محمود سالاری، معاون امور هنری و محمد اله‌یاری فومنی، مدیرکل دفتر موسیقی. این البته تنها اتفاق عجیبی نبود که در مورد پانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی رخ داد.
این جشنواره طبق فراخوان منتشرشده در تاریخ ۲۳ شهریورماه ۱۴۰۱ قرار بود از ۲۰ تا ۲۵ آبان‌ماه، طبق روال سال‌های گذشته، در استان کرمان برگزار شود. هرچند اتفاقات شش‌ماهه دوم سال، این شک و ظن را ایجاد کرده بود که آیا واقعا در چنین تاریخی، چنین اتفاقی رخ خواهد داد؟ مصاحبه ۲۱ آبان‌ماه پایگاه خبری «فردای کرمان» با محسن روحی، مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمان نیز نشان از آن داشت که جشنواره موسیقی نواحی که از سال گذشته صاحب دبیرخانه‌ای دائمی در این شهر هم شده بود از کرمان نخواهد رفت و فقط زمان برگزاری‌اش تغییر خواهد کرد. او در این مصاحبه با اشاره به اینکه اکنون زمان مناسبی برای برگزاری جشنواره نیست، گفته بود: «پیشنهاد ما برای برگزاری جشنواره اردیبهشت‌ماه است و امیدواریم به این تفاهم برسیم.» تفاهمی که ظاهرا نه‌تنها محقق نشد که حتی چیزی در مورد عدم تحقق‌اش هم به کرمانی‌ها نگفتند و ناگهان فردای آن روز، ۲۲ آبان‌ماه خبر آمد که پانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی از ۲۳ تا ۲۷ آبان‌ماه در شهر گرگان برگزار می‌شود.
گردابی که رائفی‌پور آفرید
دیگر خبر داغ پایان سال ۱۴۰۱ از جانب مردی جنجالی در فضای خارج از دایره اهالی موسیقی شکل شد. نام علی‌اکبر رائفی‌پور، با نظریه‌پردازی توطئه‌گره خورده است. مرد جوانی که به دلیل سخنرانی‌های جنجالی درباره فرقه‌گرایی، آخرالزمان، مهدویت، شیطان‌پرستی، فراماسونری و... پرآوازه شده است. او احتمالا گمان نمی‌کرد وایرال‌شدن صحبت‌هایش در مورد اهالی موسیقی، موجب انصراف دبیر هنری سی‌وهشتمین جشنواره موسیقی فجر شود. آن هم در شرایطی که وزیر ارشاد بر برگزاری جشنواره‌های فجر ازجمله موسیقی مصر بود. «هرزه» خواندن اهالی موسیقی ازسوی رائفی‌پور در ویدئویی که خودش بعدتر گفت متعلق به سال ۱۳۸۹ است، اعتراض بهزاد عبدی، امیر بکان و علی رحیمیان، سه‌عضو شورای هنری ارکستر ملی خطاب به محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ‌وارشاد اسلامی را در پی داشت. تا جایی که خطاب به او نوشتند: «شورای هنری ارکستر ملی ایران برحسب وظیفه خود، در حفظ میراث شنیداری این سرزمین و حفظ شئونات و کرامت هنرمندان شریف موسیقی کشور، این سخنان سخیف و موهن را به‌شدت محکوم کرده و از وزیر محترم ارشاد، همچنین دیگر نهادهای صنفی همچون خانه هنرمندان، خانه موسیقی، انجمن موسیقی، دفتر موسیقی و نهادهای نظارتی قوه قضائیه، درخواست برخورد قاطع با این شخص را که آزادانه اقدام به هتاکی به اهالی فرهنگ، علم و هنر می‌کند، دارد.» این اعتراضات موجب شد اسماعیلی، دستور پیگیری ویژه این اتفاق را دهد. او با ابراز تأسف از انتشار چنین ویدئویی در مورد هنرمندان موسیقی کشور، بر اینکه وزارتخانه متبوعش توهین به جامعه هنری ایران را برنمی‌تابد، تاکید کرد و به اداره کل حقوقی این وزارتخانه دستور پیگیری حقوقی‌وقضایی داد.
نقطه‌عطف‌تاریخ شدنِ زانکو!
«آن جریانی که آماده بود تا عصر پنجشنبه، ششم بهمن‌ماه ۱۴۰۱ از صندلی‌های خالی سالن میلاد نمایشگاه بین‌المللی تهران تصویربرداری و این‌گونه القا کند که مردم از این کنسرت استقبال نکرده‌اند، شاهد بود که بلیت‌های ۱۷۰ تا ۴۹۵ هزار تومانی این کنسرت چگونه فروش رفت و جمعیت حدودا چهار هزار نفری، چطور مدام از زانکو درخواست آهنگ شاد می‌کردند.» این روایت همزمان و یک‌صدای برخی رسانه‌ها از کنسرت زانکو بود. آنها که معتقد بودند کنسرت زانکو، نقطه‌عطفی در تاریخ موسیقی ایران است و نام او در خاطره دوستداران موسیقی ایرانی خواهد ماند. این اظهارات اما نه به کیفیت و شش‌دانگی صدای زانکو مربوط بود، نه به هوشمندی‌اش در انتخاب ترانه و نه به توانمندی همکارانش؛ از آهنگساز تا تنظیم‌کننده. آن‌چه این رسانه‌ها در مورد کنسرت زانکو نوشتند، معطوف به اجرای روی صحنه این خواننده نبود و ستایشی بود از «جرأتِ شکستن طلسم شش‌ماهه برگزاری کنسرت در ایران». آنها این اتفاق را نه‌فقط حاصل «جرأتمندی» که «نتیجه ایستادن در مقابل رسانه‌های ضدانقلاب» تلقی کردند. ستایش از زانکو تا آنجا بالا گرفت که اجازه حضور هم‌خوان زن روی صحنه هم صادر شد. این در حالی بود که تا پیش از این «لغو کنسرت به دلیل حضور نوازنده زن»، امری آشنا برای مخاطب ایرانی محسوب می‌شد. حضور هم‌خوان زن روی صحنه کنسرت زانکو، موجب طرح این پرسش شد که آیا گشایشی رخ داده و آیا دفترِ موسیقیِ معاونت هنریِ وزارت فرهنگ‌وارشاد اسلامی، زین پس، در برابر حضور زنان به‌عنوان هم‌خوان و نوازنده روی صحنه کنسرت‌های احتمالی، رویه دیگری در پیش خواهد گرفت یا در بر همان پاشنه پیشین می‌چرخد؟
۲۵۹۲۵۹
نمی‌توان به سال ۱۴۰۱ فکر کرد و آن‌چه را از ۲۵ شهریور به این سو رخ داد نادیده گرفت. به همین سیاق، نمی‌توان به آن‌چه بر موسیقی ایران در سال ۱۴۰۱ گذشت فکر کرد و از آن‌چه پس از این تاریخ از سر گذراند، عبور کرد.
